Het water- en bodemsysteem van de Heuvelrug, Gooi en Vechtstreek loopt tegen zijn grenzen aan. Het wordt steeds duidelijker dat met de combinatie van de landschappelijke aanpassingen vanuit het ‘maakbaarheidsdenken’ (denken vanuit wensen landgebruik en afhankelijk van techniek), de effecten van de klimaatverandering, afname van biodiversiteit, bodemdaling en verstedelijking, de grenzen van het water- en bodemsysteem zijn bereikt. Het landgebruik en de bijbehorende inrichting volgen vaak niet de opbouw van de ondergrond en het natuurlijke watersysteem. Het gevolg hiervan is dat er steeds grotere problemen zijn op het gebied van de beschikbare hoeveelheid van water en waterkwaliteit die effect hebben op natuur, landbouw, stedelijke functies én drinkwatervoorziening. Een van de meest sprekende voorbeelden betreft de waterbeschikbaarheid, bijvoorbeeld ten aanzien van de drinkwatervoorziening. Zo waarschuwde het RIVM begin dit jaar voor potentiële drinkwatertekorten zo snel als 2030. Maar ook voor de natuur en landbouw, komt het in droge perioden nu al voor dat water uit het Markermeer moet worden ingelaten om het water van Naardermeer en Vechtplassen aan te vullen. In Gooi en Vechtstreek worden de effecten van klimaatverandering en deze ‘mismatch’ ook steeds meer merkbaar.
Samenwerken aan een toekomstbestendige Heuvelrug Gooi en Vechtstreek
Zeven partijen hebben daarom de handen ineengeslagen en samen met een brede groep stakeholders uit het gebied een onderzoek uitgevoerd: Regio Gooi en Vechtstreek, Waterschap Amstel Gooi en Vecht, PWN, Vitens, Waternet (drinkwater), provincie Noord-Holland en de Metropoolregio Amsterdam (MRA). In juni 2022 heeft deze groep van zeven opdrachtgevers samenwerkingsafspraken gemaakt om een onderzoek te financieren en te begeleiden naar de toekomstbestendigheid van het water- en bodemsysteem van de Heuvelrug Gooi en Vechtstreek. In oktober 2022 zijn zij samen met H+N+S Landschapsarchitecten en HydroLogic gestart met het onderzoek.
Met elkaar hebben zij de werking van het bodem- en watersysteem voor de Gooi en Vechtstreek in kaart gebracht en hebben vervolgens een handelingsperspectief voor de korte-, middellange en lange termijn (2030-2050-2100) opgesteld. Dat handelingsperspectief biedt inzicht hoe de wisselwerking tussen de inrichting en de ondergrond werkt en of het daarmee over bijvoorbeeld 80 jaar ook een goede kwaliteit van water, natuur en leven kan bieden. Een voorbeeld is de toekomstbestendigheid van de drinkwatervoorziening waar vanuit dit perspectief naar moet worden gekeken. Dit onderzoek is een eerste stap richting een toekomstbestendig, adaptief landschap met een duurzame wisselwerking tussen het bodem- en watersysteem en het landgebruik.
Uitkomsten van het onderzoek
Het ontwerpend onderzoek legt de basis voor een gezamenlijke (en integrale) systeemaanpak. Er zijn toekomstbeelden geschetst en oplossingsrichtingen aangegeven. Het rapport bevat verschillende toekomstbeelden: wat gebeurt er als we niets doen en welke mogelijkheden zijn er om in te grijpen.
Er is namelijk niet één, alles omvattende oplossing voor een toekomstbestendige Heuvelrug Gooi en Vechtstreek. Wel komt er uit het onderzoek een duidelijke koers naar voren: het gebied minder afhankelijk maken van het water uit de rivieren en meren zoals het Amsterdams Rijnkanaal en IJmeer (het zogenaamde hoofdwatersysteem) en de inrichting en het landgebruik beter afstemmen op de natuurlijke eigenschappen van het bodem- en watersysteem. Daarvoor zijn aanpassingen nodig, zoals het vergoten van de ondergrondse grondwaterbuffer, meer flexibiliteit van het grond- en oppervlaktewaterpeil en stimuleren van veengroei voor CO2-opslag en nieuwe natuur. Dit kan alleen als het watergebruik voor wonen, werken en recreëren hierop worden afgestemd.
Hoe nu verder?
Het onderzoeksrapport biedt nog geen pasklaar maatregelenpakket. Veel van de oplossingsrichtingen zullen de komende jaren nog verder moeten worden onderzocht. In het onderzoeksrapport worden een aantal aanbevelingen en vervolgstappen geformuleerd. Het continueren van de gezamenlijke en integrale aanpak is noodzakelijk om volgende stappen te kunnen zetten. Bovendien is het resultaat van dit onderzoek nu al meegenomen in het Provinciaal Programma Landelijk Gebied van Provincie Noord-Holland (PPLG) en in het onderzoek Water Aanvulling en Aanvoer ’t Gooi (WAAG). Hierin zal (voor bepaalde onderdelen) al concretere uitvoeringsstappen worden gezet. Dit is ook nodig om naar een toekomstbestendig gebied toe te werken.
Daarnaast zijn er nu al een zevental heldere vervolgonderzoeken geformuleerd die men als basis voor de vervolgstappen van het onderzoek verder uit wil werken. Deze gaan onder andere om het onderzoeken van de werkelijke bodemdaling in het gebied, de effectiviteit en haalbaarheid van bijvoorbeeld Water Infiltratie Systemen (WIS), flexibel peilbeheer in de lager gelegen (water)peilgebieden en het (verder) benutten van de heuvelrug als seizoensberging. Ook zal op basis van praktijkonderzoek de kwaliteit van kwelwater in bepaalde gebieden nader onderzocht moeten worden. Verder zullen nadere analyses voor het gebied op basis van zogenaamde niet-stationaire modelanalyses en de nieuwste klimaatscenario’s moeten worden uitgevoerd om de effecten van bepaalde maatregelen voor het bodem- en watersysteem van Gooi en Vechtstreek goed te duiden.
Op basis van de bovenstaande aanbevelingen werken de zeven partijen aan de uitwerking van de vervolgstappen voor het onderzoek. Na de zomer van 2023 willen de zeven opdrachtgevers een voorstel doen voor het gezamenlijke vervolg van de Toekomstbestendige Heuvelrug Gooi en Vechtstreek. De zeven partijen hebben nu al de intentie uitgesproken om gezamenlijk verder te gaan.
